‘Groene OK’ pakt verspilling aan
Een ‘nietmachine’ die tijdens een operatie wordt gebruikt kost 550 euro en wordt na één operatie weggegooid. Het is een van de vele voorbeelden van verspilling en vervuiling op de OK. Kan dat niet anders vroegen ze zich bij de OK af? Het project Groene OK als voorbeeld van hoe iedereen bij kan dragen aan een duurzamer ziekenhuis. Zonder dat we het misschien beseffen is de zorg één van de grote milieuvervuilers. Liefst acht procent van de CO2 uitstoot in de wereld is zorg gerelateerd. Ter vergelijking: de luchtvaart doet 4,5 procent. En binnen het Deventer Ziekenhuis is de OK (met maar 4 % vloeroppervlak) verantwoordelijk voor zo’n 40 % van al het afval en energieverbruik! Hoofd OK Dianne Hendriks: ‘De footprint van één operatie ligt ergens tussen de 6 en 814 kg CO2. Eén grote operatie heeft net zo’n grote CO2 uitstoot als een familie van vier personen gemiddeld voor één week. Reken dat landelijk eens uit!’
Groene OK
‘Dat kan anders’, dacht OK-assistent Ilse Joling. ‘We moeten ook anders. In het klimaatakkoord staat dat er in 2030 49% CO2-reductie moet zijn en in 2050 zelfs 95 %. Met de Groene OK, tegenwoordig een landelijk initiatief, willen we daar aan gaan bijdragen. Toen ik op het operatiekamercomplex begon met werken, viel me direct op hoeveel disposables wij gebruiken. Na elke OK hebben we minstens twee vuilniszakken vol afval. Daarom heb ik mijn afstudeerproject gedaan over het scheiden van afval.’ Disposables, een hoog energieverbruik door luchtbehandeling, anesthesiedampen, et cetera. Dat de OK een grote verspiller is, is ook wel verklaarbaar. Er moet immers safe en steriel worden gewerkt. Ilse: ‘Maar’, zo zegt Ilse: ‘Het is ook de industrie die je dwingt. We hebben te maken met strenge infectie-eisen die fabrikanten verplichten om alles driedubbel met plastic in te pakken om de steriliteit goed te kunnen waarborgen. Daarnaast komen veel producten aan in dozen waarin dan weer andere verpakkingsdozen omheen zitten. Dat hoeft echt allemaal niet. We moeten als ziekenhuis ook het lef hebben om dit aan te kaarten bij leveranciers.’ ‘We willen het liefst in de toekomst als ziekenhuizen ook alleen zaken doen met leveranciers die een “groen predicaat” hebben.’ Ze geeft een voorbeeld. ‘Bij operaties wordt soms een “niettang” gebruikt. In het verleden konden we deze hersteriliseren, maar tegenwoordig moet het na één OK weggegooid worden. Die “nieter” gaat bij het afval. Dat kost 550 euro per operatie! Elke keer weer. Als we samen als ziekenhuizen een vuist kunnen maken richting leverancier, kunnen we echt heel veel geld en afval besparen.’ Vroeger ging veel materiaal terug naar de CSA voor hergebruik. Kan dat niet opnieuw? Ilse: ‘Soms, en dat is zeker een streven. Maar de CSA heeft op dit moment niet genoeg fysieke ruimte om dit op te pakken.’ We hopen dat de verbouwplannen bij de CSA hierin wat op gaan leveren.
3R: Reduce, reuse en recycle
De OK heeft inmiddels al diverse verspillingstrajecten aangepakt. Ilse noemt het weggooien van restanten contrastvloeistof. ‘Dat ging altijd bij het specifiek ziekenhuisafval. Uiteindelijk bleek dat onze leverancier de grondstof kon recyclen als we de restanten opvingen. In de pilotfase van drie maanden is ziekenhuisbreed meer dan 35 liter contrastvloeistof verzameld. Bij de röntgenafdeling wordt er tevens gewerkt met plaszakken. Als een patiënt een CT-scan met contrastvloeistof ondergaat, krijgt deze een plaszak mee. Door hier de eerste paar keer in te plassen, worden er 50-75% minder contrastmiddelen in het grondwater geloosd.’ Dianne geeft een ander voorbeeld passend binnen het 3-R model van Reduce, Reuse en Recycle. ‘Een grote vervuiler op OK is damp die wordt gebruikt om de patiënt onder narcose te brengen. Er zijn meerdere soorten. Desfluraan is 2500 keer vervuilender dan Co2. Sevofluraan 130 keer vervuilender. In het Deventer Ziekenhuis wordt inmiddels gelukkig geen desfluraan meer gebruikt, maar we gebruiken nog wel sevofluraan.’ En toen vorig jaar de anesthesietoestellen vervangen moesten worden, is gekozen voor een zuiniger variant, waardoor het dampgebruik met meer dan de helft gereduceerd is ten opzichte van 2019. Dianne: ‘En er zou veel minder medicatie weggeggoid hoeven te worden, als er meer mogelijkheden in de houdbaarheid op de sticker was. Alles wordt na 8 uur weggegooid. Bijna alle bereide medicatie is echter 24 uur houdbaar. Maar je moet behoorlijk volhardend zijn om dit anders geregeld te krijgen.’ Door kritisch te kijken naar ‘procedure trays’ kon ook hier worden ingegrepen. Ilse: ‘In deze pakketten zitten alle disposables als jassen, afdekmateriaal, gazen, bakjes, diathermie, zuigslangen, etc. Hoe minder specifiek het pakket is voor één bepaalde operatie, hoe eerder je natuurlijk overbodige spullen erop hebt zitten. Per pakket is er uitgezocht welke artikelen er niet of nauwelijks gebruikt worden. We hebben met specialisten gezeten om alleen in de pakketten te laten zitten, wat je bijna altijd nodig hebt. Voor operaties die minder voorkomen zijn er spulletjes afgehaald. Die artikelen moet je dus apart erbij pakken bij deze operaties.’ Overall zegt Ilse: ‘We willen dat de mentaliteit van medewerkers verschuift van; een spuitje kost maar een paar cent, doe maar op het pakket – naar: hoe vaak heb je nou echt dit spuitje nodig?’.
Meer nagedacht
Disposable celstof matjes (die overal in het ziekenhuis worden gebruikt) werden in het verleden onbewust gebruikt, nu meer bewust. Dianne: ‘We gebruiken ziekenhuisbreed 85.000 kleine en bijna 40.000 grote celstofmatten per jaar. Vaak worden ze gebruikt als kussensloop, poetsdoek of bedenk het maar. Deze matjes zijn gemaakt van cellulose, een zeer milieuvervuilende grondstof. Nu wordt er bij ons op OK een alternatief aangeboden dat geen water doorlaat, maar ook geen absorberende werking heeft. Er wordt nu veel meer over nagedacht.’ De lampen in kantoren en niet-essentiële ruimtes op het OK-complex gaan na 18.00 automatisch uit, monitoren van de computers gaan wanneer niemand ingelogd is, na 50 seconden automatisch uit. Daarnaast is 90% van het totale energieverbruik van de OK is voor de luchtbehandeling. Sinds vorig jaar staat deze apparatuur buiten kantooruren zoveel mogelijk uit. In een ander ziekenhuis is hier onderzoek naar gedaan en daar bleek dat ze hiermee per jaar 240.000 kWh besparen. Ilse: ‘Een gemiddeld huishouden gebruikt 2500 kWh per jaar.’ Volgens Dianne zijn de besparingen lastig in euro’s uit te drukken, maar over dat het helpt bestaat geen twijfel.
Van kwartier maken naar kilometers maken
Te veel voorbeelden om op te noemen. Ilse en Dianne gelden als groene ambassadeurs, maar inmiddels is het een olievlek geworden. Dianne: ‘Operatieassistenten en anesthesiemedewerkers, specialisten en arts-assistenten, kwaliteitsmedewerker, DIP, inkoop, CSA, logistiek, techniek…. Veel collega’s denken en doen inmiddels mee.’ Dianne: ‘De eerste contouren van duurzame zorg worden zichtbaar. Bewegingen die met pioniers zijn gestart groeien als kool. Nu is het de kunst om duurzaamheid te laten doorbreken. We moeten van kwartier maken naar kilometers maken. Het zou geweldig zijn wanneer alle medewerkers in het ziekenhuis zich afvragen: hoe ziet mijn werk eruit als gezondheid echt bovenaan staat? Wat kan ik bijdragen aan die noodzakelijke transitie naar een wereld waar de kinderen van onze kinderen ook een menswaardig bestaan hebben?’ En dus hebben Ilse en Dianne een appèl aan alle collega’s. ‘Valt je iets op wat beter kan? Erger je je aan verspilling? Pak het op! Neem het heft in eigen handen, want er is meer mogelijk dan je denkt!’ De oproep gaat gepaard met een aanbod. Ilse en Dianne: ‘Wil je eens horen hoe je een Green team op je eigen afdeling opzet, dan kun je altijd gebruik maken van onze expertise.’